Finansal Rasyoların Önemi: Şirketler İçin Kritik Bir Değerlendirme Aracı

Mücahit ERKUŞ
WRS imperium, YMM, Bağımsız Denetçi

I.GİRŞİ

Bir şirketin finansal durumunu anlamak ve değerlendirmek, işletmenin başarısı ve sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahiptir. Finansal rasyolar, bu değerlendirmenin temel araçlarından biridir ve şirketin mali performansını ölçmek için kullanılan önemli bir yöntemdir.

Bu makalemizde finansal rasyoların önemini ve şirketler için neden kritik bir değerlendirme aracı olduğunu ele alacağız.

II.PERFORMANSIN ÖLÇÜMÜ ve İZLENMESİ

Finansal rasyolar, bir şirketin mali performansını ölçmek ve izlemek için kullanılan etkili bir araçtır. Bu rasyolar, gelir tablosu, bilanço ve nakit akış tablosu gibi finansal tabloların verilerini analiz ederek şirketin performansını değerlendirir.

Örneğin, karlılık rasyoları, şirketin ne kadar kar elde ettiğini ölçerken, likidite rasyoları nakit akışını ve likidite durumunu değerlendirir.

Şirketlerin finansal performansını ölçmek ve izlemek için kullanılan yöntemler aşağıdaki gibidir.

II.1.Finansal Rasyoların Kullanımı

Finansal rasyolar, bir şirketin mali durumunu değerlendirmek ve performansını izlemek için kullanılan etkili bir araçtır. Bu rasyolar, gelir tablosu, bilanço ve nakit akış tablosu gibi finansal tabloların verilerini analiz ederek şirketin finansal sağlığını ölçer. Karlılık, likidite, borçluluk, verimlilik ve büyüme gibi alanlarda önemli göstergeler sunarlar.

II.2.Performans Göstergelerinin Belirlenmesi

Bir şirketin finansal performansını izlemek için belirli performans göstergelerinin belirlenmesi önemlidir. Bu göstergeler, şirketin stratejik hedeflerine ve operasyonel süreçlerine uygun olmalıdır.

Örneğin, gelir büyüme oranı, kârlılık marjı, stok devir hızı ve müşteri memnuniyeti gibi göstergeler belirlenebilir.

II.3.Zaman İçindeki Değişikliklerin İzlenmesi

Finansal performansın izlenmesi, zaman içindeki değişiklikleri belirlemek ve değerlendirmek için önemlidir. Şirket, belirlenen performans göstergelerini düzenli olarak izleyerek trendleri analiz edebilir ve gerektiğinde stratejilerini revize edebilir.

Örneğin, gelirin sürekli olarak artması veya azalması, işletmenin stratejik yönlerini değerlendirmek için bir işaret olabilir.

II.4.Finansal Rasyoların Karar Alma Süreçlerine Katkısı

Finansal performansın ölçülmesi ve izlenmesi, karar alma süreçlerine de katkı sağlar. Yöneticiler, finansal verileri analiz ederek iş stratejilerini belirleyebilir, bütçeler oluşturabilir, mali hedefleri belirleyebilir ve performanslarını izleyebilirler. Finansal verilere dayalı olarak alınan kararlar, şirketin başarısını artırmak ve rekabet avantajı sağlamak için kritik öneme sahiptir.

II.5.Dış Paydaşlarla İletişim

Şirketin finansal performansının ölçümü ve izlenmesi, dış paydaşlarla etkili iletişim kurmak için de önemlidir. Yatırımcılar, kredi verenler, tedarikçiler ve müşteriler, şirketin finansal durumu hakkında güvenilir bilgiye erişmek isterler. Finansal performansın düzenli olarak raporlanması ve paylaşılması, şirketin şeffaflığını artırır ve dış paydaşlar arasında güven oluşturur.

Sonuç olarak, bir şirketin finansal performansını ölçmek ve izlemek, başarının anahtarlarından biridir. Finansal rasyoların kullanımı, performans göstergelerinin belirlenmesi, zaman içindeki değişikliklerin izlenmesi, karar alma süreçlerine katkı sağlanması ve dış paydaşlarla iletişim, şirketlerin finansal sağlığını değerlendirmek ve iyileştirmek için kritik öneme sahip yöntemlerdir.

III.YATIRIMCI ve KREDİ DEĞERLENDİRMESİ

Finansal rasyolar, yatırımcılar ve kredi verenler için de önemlidir. Yatırımcılar, şirketin finansal durumunu anlamak ve yatırım yapmaya karar vermek için finansal rasyoları kullanır. Kredi verenler ise şirketin kredi riskini değerlendirmek ve kredi koşullarını belirlemek için finansal rasyoları göz önünde bulundurur. Örneğin, borçluluk oranları, şirketin finansal riskini değerlendirmek için önemli bir gösterge olarak kullanılır.

Yatırımcılar ve kredi verenler, bir şirketin finansal sağlığını değerlendirmek ve riskleri anlamak için belirli finansal rasyoları inceleyerek bilinçli kararlar alırlar. Bu rasyolar, şirketin likidite, borçluluk, kârlılık, verimlilik ve büyüme gibi alanlardaki performansını ölçmeye yardımcı olur. Genel olarak değerlendirme kapsamında dikkate alınan rasyolar aşağıdaki gibidir.

II.1.Likidite Rasyoları

Yatırımcılar ve kredi verenler, bir şirketin likiditesini değerlendirmek için likidite rasyolarına bakarlar. Cari oran ve asit test oranı gibi likidite rasyoları, şirketin kısa vadeli finansal sağlığını anlamak için önemlidir.

Örnek:

• Cari Oran: 2 (Cari Varlıklar: 2,000,000 TL / Cari Borçlar: 1,000,000 TL)
• Yorum: Şirketin kısa vadeli ödeme gücü iyi durumda, çünkü her bir TL borç için iki TL likiditesi bulunuyor.
• Asit Test Oranı: 1.2 (Nakit ve Çabuk Dönüştürülebilir Varlıklar: 1,200,000 TL / Cari Borçlar: 1,000,000 TL)
• Yorum: Şirket, kısa vadeli borçlarını ödemek için sadece nakit ve çabuk dönüştürülebilir varlıklarını kullanarak bir kısmını ödeyebilir.

II.2.Borçluluk Rasyoları

Borçluluk rasyoları, bir şirketin borç kullanımını ve ödeme kapasitesini değerlendirmek için kullanılır. Borç/öz sermaye oranı ve borçlar/toplam varlıklar oranı gibi borçluluk rasyoları önemlidir.

Örnek:

• Borç/Öz Sermaye Oranı: 0.5 (Toplam Borçlar: 500,000 TL / Öz Sermaye: 1,000,000 TL)
• Yorum: Her bir TL’lik öz sermaye için yarım TL borç bulunuyor, bu da borç seviyesinin kabul edilebilir olduğunu gösterir.
• Borçlar/Toplam Varlıklar Oranı: 0.3 (Toplam Borçlar: 300,000 TL / Toplam Varlıklar: 1,000,000 TL)
• Yorum: Şirketin varlıklarının yüzde otuzunu borçlar oluşturuyor, bu da şirketin borçlarının kontrol altında olduğunu gösterir.

III.3.Kârlılık Rasyoları

Kârlılık rasyoları, bir şirketin karlılığını değerlendirmek için kullanılır. Brüt kar marjı ve net kar marjı gibi kârlılık rasyoları, şirketin gelir tablosundaki performansını yansıtır.

Örnek:

• Brüt Kar Marjı: %40 (Brüt Kar: 400,000 TL / Gelirler: 1,000,000 TL)
• Yorum: Şirket, her bir satıştan %40 brüt kar elde ediyor, bu da üretim maliyetlerini etkin bir şekilde yönettiğini gösterir.
• Net Kar Marjı: %15 (Net Kar: 150,000 TL / Gelirler: 1,000,000 TL)
• Yorum: Şirketin her bir satıştan %15 net kar elde ettiği görülüyor, bu da işletmenin karlı bir şekilde iş yaptığını gösterir.

III.4.Verimlilik Rasyoları

Verimlilik rasyoları, bir şirketin varlıklarını ve kaynaklarını etkili bir şekilde kullanma yeteneğini ölçer. Stok devir hızı ve alacak devir hızı gibi verimlilik rasyoları, operasyonel etkinliği yansıtır.

Örnek:

• Stok Devir Hızı: 6 (Yıllık Satışlar: 6,000,000 TL / Ortalama Stok: 1,000,000 TL)
• Yorum: Şirket, stoklarını yılda altı kez döndürüyor, bu da stokların etkili bir şekilde yönetildiğini gösterir.
• Alacak Devir Hızı: 8 (Yıllık Kredi Satışları: 8,000,000 TL / Ortalama Alacaklar: 1,000,000 TL)
• Yorum: Şirket, müşteri alacaklarını yılda sekiz kez tahsil ediyor, bu da şirketin nakit döngüsünü hızlı bir şekilde yönettiğini gösterir.

III.5.Büyüme Rasyoları

Büyüme rasyoları, bir şirketin gelir ve karlılıkta ne kadar hızlı büyüdüğünü ölçer. Gelir büyüme oranı ve net kar büyüme oranı gibi rasyolar, şirketin büyüme potansiyelini gösterir.

Örnek:

• Gelir Büyüme Oranı: %20 (Geçen Yılki Gelir: 1,000,000 TL / Bu Yılki Gelir: 1,200,000 TL)
• Yorum: Şirket, gelirlerini %20 oranında artırdı, bu da sağlıklı bir büyüme oranı olduğunu gösterir.
• Net Kar Büyüme Oranı: %25 (Geçen Yılki Net Kar: 200,000 TL / Bu Yılki Net Kar: 250,000 TL)
• Yorum: Şirketin net karı %25 oranında arttı, bu da karlılıkta hızlı bir artış olduğunu gösterir.

Yukarıdaki örneklerde, yatırımcılar ve kredi verenlerin bir şirketin finansal sağlığını değerlendirmek için kullandığı önemli rasyoların sayısal örnekleri bulunmaktadır. Bu rasyoların doğru bir şekilde yorumlanması, şirketin finansal durumu hakkında sağlam bir anlayış sağlar ve doğru finansal kararların alınmasına yardımcı olur.

IV.KARAR ALMA SÜREÇLERİNE DESTEK

Finansal rasyolar, şirketlerin karar alma süreçlerine de önemli bir destek sağlar. Yöneticiler, finansal rasyoları kullanarak iş stratejilerini belirler, bütçeler oluşturur, mali hedefleri belirler ve performanslarını izlerler. Örneğin, verimlilik rasyoları, işletmenin operasyonel verimliliğini değerlendirmek ve iyileştirme fırsatlarını belirlemek için kullanılır.

Firmaların finansal performansını değerlendirmek ve karar alma süreçlerini yönlendirmek için finansal rasyolar oldukça önemlidir. Bu rasyolar, şirketlerin likidite, borçluluk, kârlılık, verimlilik ve büyüme gibi alanlardaki performansını ölçerek yöneticilere değerli bilgiler sağlar. İşte firmaların rasyolarının hangi karar alma süreçlerine nasıl destek olduğuna dair bazı örnekler:

IV.1.Yatırım Kararları

Firmalar, varlıklarını genişletmek veya yeni projelere yatırım yapmak gibi stratejik kararlar alırken finansal rasyoları kullanır.

Örneğin, bir şirket, yatırım yapılacak projenin geri dönüş süresini veya net bugünkü değerini hesaplarken kârlılık rasyolarını kullanabilir. Bu rasyolar, yöneticilere hangi projelerin şirketin uzun vadeli hedeflerine en uygun olduğunu belirlemede yardımcı olur.

IV.2.Finansal Planlama ve Bütçeleme

Firmalar, gelecekteki finansal performanslarını tahmin etmek ve buna göre bütçelerini oluşturmak için finansal rasyoları kullanır. Örneğin, geçmiş finansal verileri ve trendler üzerinden gelir büyüme oranını hesaplayarak gelecek yılın gelirini tahmin edebilirler. Bu tahminler, şirketin bütçesini oluştururken gelir, gider ve kar marjlarını belirlemede yardımcı olur.

IV.3.Kredi Alımı veya Kredi Derecelendirme

Firmalar, kredi almak veya kredi derecelendirmesi almak için finansal rasyoları kullanır. Kredi verenlerin veya derecelendirme kuruluşlarının, şirketin finansal sağlığını değerlendirmesine yardımcı olmak için likidite, borçluluk ve kârlılık gibi rasyoları incelerler. Örneğin, bir şirketin borç/öz sermaye oranı düşükse, kredi verenler genellikle şirkete daha uygun faiz oranları sunar.

IV.4.Performans Değerlendirmesi ve Teşvik Sistemleri

Firmalar, çalışanların performansını değerlendirmek ve teşvik sistemlerini oluşturmak için finansal rasyoları kullanır.

Örneğin;

Bir satış departmanının performansını değerlendirmek için satış geliri ve brüt kâr marjı gibi kârlılık rasyoları kullanılabilir. Bu rasyolar, yöneticilere hangi çalışanların performanslarının ödüllendirilmesi gerektiği konusunda rehberlik sağlar.

IV.5.Stratejik Planlama ve Yönetsel Kararlar

Firmalar, uzun vadeli stratejilerini belirlerken ve yönetsel kararlar alırken finansal rasyoları kullanır. Örneğin, bir şirketin karlılık rasyoları rakiplerine göre zayıf ise, yöneticiler rekabet avantajı sağlamak için maliyet azaltma veya fiyatlandırma stratejileri geliştirebilirler.

IV.6.Performans Karşılaştırmaları ve Endüstri Analizi:

Şirketlerin finansal rasyoları, hem kendi geçmiş performanslarını değerlendirmek hem de rakipleriyle karşılaştırmak için önemli bir araçtır. Ayrıca, endüstri ortalamalarıyla karşılaştırıldığında, bir şirketin yerini ve rekabet avantajını anlamak için kritik bir rol oynar. Şirketlerin finansal rasyolarının performans karşılaştırmaları ve endüstri analizi yönünde nasıl bir katkı sağladığına dair açıklamalar ve örnekler aşağıdaki gibidir.

IV.7.Performans Karşılaştırmaları

Şirketlerin finansal rasyoları, bir şirketin geçmiş performansını değerlendirmek için kullanılır. Örneğin, ABC Şirketi, 2019 ve 2020 mali yıllarının karlılık rasyolarını karşılaştırarak yıllık olarak kârlılığını değerlendirebilir. Eğer 2020’de kârlılık rasyoları geçen yıla göre iyileşmişse, bu şirketin performansının arttığına işaret edebilir.

IV.8.Endüstri Analizi

Şirketlerin finansal rasyoları, bir şirketin endüstri ortalamalarıyla karşılaştırılmasıyla daha anlamlı hale gelir.

Örneğin, XYZ Şirketi’nin borç/öz sermaye oranı endüstri ortalamasının altındaysa, bu şirketin daha az borçlandığı ve dolayısıyla daha sağlam bir finansal yapıya sahip olduğu anlamına gelebilir. Ancak, bu durumun sektöre göre farklılık gösterebileceği de unutulmamalıdır.

IV.9.Rekabet Analizi

Şirketlerin finansal rasyoları, rakip firmalarla karşılaştırılarak rekabet avantajlarını belirlemek için de kullanılabilir. Örneğin, ASD Şirketi’nin kârlılık rasyoları sektördeki diğer oyuncuların üzerinde ise, bu şirketin daha etkili bir iş modeline veya operasyonel verimliliğe sahip olduğu düşünülebilir.

IV.10.Stratejik Yön Verme

Şirketlerin finansal rasyoları, şirketin stratejik yönünü belirleme ve iyileştirme süreçlerine rehberlik eder.

Örneğin;

ABC Şirketi’nin verimlilik rasyoları sektör ortalamalarının altında ise, yöneticiler bu alandaki zayıflıkları belirleyerek operasyonel süreçleri geliştirmek için stratejiler oluşturabilirler.

IV.11.Yatırımcı İletişimi

Şirketlerin finansal rasyoları, yatırımcılarla iletişim kurulurken önemli bir rol oynar. Şirketin finansal sağlığını ve performansını doğru bir şekilde açıklamak, yatırımcı güvenini artırabilir. Örneğin, JKL Şirketi, kârlılık rasyolarındaki istikrarlı bir artışı yatırımcılara sunarak şirketin büyüme potansiyelini vurgulayabilir.

Şirketlerin finansal rasyoları, performans karşılaştırmaları ve endüstri analizi yaparak şirketlerin finansal sağlığını ve rekabet pozisyonunu değerlendirmek için hayati öneme sahiptir. Doğru bir şekilde yorumlandığında, bu rasyolar şirketlerin güçlü yönlerini vurgulamalarına, zayıflıklarını tanımalarına ve stratejik kararlar almalarına yardımcı olur.

V.SONUÇ

Finansal rasyoların önemi büyük şirketler için kritik bir değerlendirme aracıdır. Bu rasyolar, performansın ölçülmesi ve izlenmesinden, yatırımcı ve kredi değerlemesine, karar alma süreçlerine destekten, performans karşılaştırmalarına ve endüstri analizine kadar birçok alanda önemli bir rol oynar. Bu nedenle, şirketlerin finansal durumunu anlamak ve yönetmek için finansal rasyoların doğru ve etkili bir şekilde kullanılması kritik öneme sahiptir.

Kaynakça:

• Lam, W. K., & Shi, Y. (2021). Financial statement analysis: A practical approach (5th ed.). Routledge. (https://www.mheducation.com/highered/product/financial-statement-analysis-subramanyam/M9780078110962.html)
• Kaplan, R. S., & Norton, D. P. (2000). The strategy-focused organization: How balanced scorecards and strategic maps can transform your business. Harvard
• Brealey, R. A., & Myers, S. C. (2016). Principles of corporate finance. McGraw-Hill Education.
• Porter, M. E. (1980). Competitive strategy: Techniques for analyzing industries and competitors. Free Press. (https://www.amazon.com/Books-Michael-E-Porter/s?rh=n%3A283155%2Cp_27%3AMichael+E.+Porter)
• Kotler, P., Armstrong, G., Wong, V., Saunder, C., & Makin, J. (2018). Marketing management. Pearson. (https://www.pearson.com/en-us/subject-catalog/p/marketing-management/P200000005952/9780137344161

Bu makale 11.05.2024 tarihinde Ekovergi’de yayınlanmıştır.