Türkiye’nin İhracat Çeşitliliği ve Bağımlılık Analizi

WRS Sirküleri[1]  592/2025/17
Tarih: 14.06.2025
Konu : Türkiye’nin İhracat Çeşitliliği

 

Küresel ticaretin jeopolitik gelişmeler, gümrük vergileri veya finansal şoklar gibi nedenlerle kesintiye uğradığı dönemlerde, ihracatı sınırlı sayıda ürün ya da bölgede yoğunlaşan ülkeler gelişmelerden daha fazla etkilenir.

Bu sebeple, ihracatta ürün ve pazar çeşitliliği sağlamak bu tür şoklara karşı dayanıklılığı artırır. Merkez Bankası tarafından Türkiye’nin ihracat çeşitliliğinin zaman içerisindeki gelişimi, gelişmekte olan seçili ülkelerle karşılaştırmalı olarak incelenerek raporlandı.

Bu sirkülerimizde; kendi yorum ve düşüncelerimiz yer almamıştır. Analiz raporu kapsamında Merkez Bankasının analizi ve yorumları paylaşılmıştır.

Analize Konu Edilen Dönemler

2013-2024 dönemindeki veriler kullanılarak analize tabi tutuldu.

Bu kapsamda ihracatı yapılan ürün sayısı bu dönemde 10.487’den 10.810’a yükselirken “ürün-ülke” kombinasyonu ise yüzde 40’ın üzerinde artarak 167.459’dan 236.864’e çıktığı gözlemlendi.

Merkez Bankası tarafından yapılan yorumda; bu durumun Türkiye’nin ihracat ağının daha kompleks ve daha dayanıklı hâle geldiğine işaret ettiği ifade ediliyor.

İhracat Yapılan Ürün ve Ürün-Ülke Sayısı

İhracatı yapılan ürün ya da ürün-ülke sayısının küresel çapta da yükseldiği bir durumda, Türkiye’nin ihracat çeşitliliğini artırmada başarılı olup olmadığını tam olarak yansıtmayabilir.

Türkiye’nin ihracat çeşitlendirmesindeki durumunu daha iyi anlamak için diğer ülkelerin ihracat çeşitliliği gelişimini de dikkate almak gerekir.

Bu çerçevede, Türkiye ve seçili gelişen ekonomilerin ihracatındaki ürün ve ürün-ülke sayılarının tüm dünyada ihracatı gerçekleştirilen ürün ve ürün-ülke sayılarına oranını karşılaştırılarak analize tabi tutulmuştur.

İhracat yapılan ürün sayısı bakımından 2023 yılında Türkiye, dünyada ihracata konu olan ürünlerin yaklaşık yüzde 84’ünün ihracatını gerçekleştirebiliyor. Gruptaki diğer ülkelere göre yüksek olan bu oran 2013 yılına göre yüzde 4,3 puanını artmıştır.

İhracat yapılan ürün-ülke sayısı bakımından ise, Türkiye hem 2013 yılında hem de 2023 yılında kıyas grubunda yer alan ülkelerin oldukça üzerinde bir performansa sahip olduğu gözlemlenmiştir. 2023 verilerine göre; küresel olarak ihracat yapılan ürün-ülke bazında her 100 pazarın 22’sinde Türkiye’nin de yer aldığı tespit edilmiştir. 2013 yılında Türkiye’nin her 100 pazarın 16’sında bulunmakta idi.

İhracat Yapılan Ürün Ülke Sayısı

Ürün-ülke sayısı ihracat çeşitliliğinin bir göstergesi olsa da ihracatın dağılımını tam anlamıyla göstermez.

Bir ülke çok sayıda ürünü çok sayıda ülkeye ihraç etse de ihracatta belirli yoğunlaşmalar yaşayabilir. Bu nedenle, her ülkenin ihracatındaki ilk 10 ürün, ilk 10 ülke ve ilk 10 ürün-ülke ikilisinin toplam ihracattaki paylarını 2013 ve 2023 yılları için hesaplanmıştır.

Buna göre Türkiye hem ürün hem ülke hem de ürün-ülke yoğunlaşmasında ilgili iki dönemde de en az yoğunlaşmaya sahip ülkeler arasında yer alıyor.

En Fazla İhracat Yapılan İlk 10 Ürün/Ülke/Ürün-Ülke Payları

Yoğunlaşma ölçütü olarak sıkça kullanılan bir diğer gösterge Herfindahl-Hirschman endeksidir. (HHI) Bu endeks ürün, ülke ve ürün-ülke kırılımlarında 2013 ve 2023 yılları için ülke karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.

HHI endeksi kapsamında daha düşük bir endeks değeri ihracatın daha dengeli dağıldığını ve yoğunlaşmanın az olduğunu gösterir.

Buna göre aynı grupta Türkiye, ürün bazında en az yoğunlaşmaya sahip ikinci ülke iken, ülke ve ürün-ülke kategorilerinde ise en az yoğunlaşmaya sahip ülke konumunda değerlendirilmiştir.

Bu durum, analize konu ülkelere kıyasla Türkiye’nin ihracatının belirli bir ürün grubuna veya ürün-ülke ikilisine yüksek derecede bağlı olmadığını, bir diğer ifadeyle çeşitlenmedeki görece iyi performans sergilediğini gösterdiği yorumlanmıştır.

Saygılarımızla
WRS imperium

[1] Sirküleri ile verilen bilgiler genel hatlarıyla bilgi ve fikir verme amaçlıdır. Profesyonel önerileri kapsamamaktadır. Müşavirlik hizmeti için WRS imperium’u arayabilirsiniz.